Gepromoveerd

Verschillen in immuunsysteem tussen gezonde en kwetsbare ouderen blootgelegd

Er zijn verschillen in het immuunsysteem tussen mensen die gezond ouder worden en mensen die op oudere leeftijd (60+) kwetsbaar zijn. En ook tussen vrouwen en mannen. Dat laat onderzoek zien van RIVM-promovendus Leon Samson in samenwerking met het Universitair Medisch Centrum Groningen. 

Door dit onderzoek weten we meer over hoe mogelijke gezondheidsproblemen bij ouderen eerder herkend, verminderd of voorkomen kunnen worden. Samson promoveerde op dit onderwerp op 1 september 2021 aan de Rijksuniversiteit Groningen.

Deelnemers Doetinchem Cohort Studie

Wat dit onderzoek uniek maakt, is dat bloed onderzocht is van 289 mensen die voor de Doetinchem Cohort Studie 25 jaar lang gevolgd zijn (en worden) in hun gezondheid en leefstijl bij de GGD Noord-Oost Gelderland. Het ging om mensen die werden onderverdeeld in ‘gezond’ en ‘kwetsbaar’. Denk bij het laatste aan mensen met een lage spierkracht, met hart- of longproblemen of een minder goed geheugen. Bij deze deelnemers werden de verschillende typen witte bloedcellen gemeten. Zo kregen ze inzicht in een immuunprofiel dat laat zien of iemand kwetsbaar is.   

Bloedanalyses

Het immuunsysteem beschermt ons onder meer tegen virussen en bacteriën. Als we ouder worden, kan dit minder goed werken. Dit verschilt per persoon. Uit de bloedanalyses ontdekten Samson en collega’s bij de meest kwetsbare personen veel myeloïde immuuncellen. Deze cellen kunnen bij gezonde mensen snel reageren op lichaamsvreemde stoffen en ‘indringers’. Maar heb je er meer dan gebruikelijk, dan kan dit een teken zijn dat er wat aan de hand is. Daarnaast bleken de immuuncellen bij deze kwetsbaren ook anders te reageren dan bij gezonde mensen.

Verder hadden de kwetsbare mensen, die op latere leeftijd gezondheidsproblemen kregen, de afgelopen 20 jaar al tekenen van lichte chronische ontsteking. 

Verschillen mannen en vrouwen

Ook zijn er verschillen tussen mannen en vrouwen. Bij vrouwen was het immuunsysteem duidelijker aan kwetsbaarheid gelinkt dan bij mannen. Daarom is het goed om bij studies naar ouder worden vrouwen en mannen apart te onderzoeken. 

Door dit onderzoek zijn we in staat om vroege veroudering van het immuunsysteem eerder te herkennen. Het is belangrijk om hier zo vroeg mogelijk op in te kunnen springen. Daardoor is er meer tijd om mogelijke gevolgen op latere leeftijd aan te pakken.

Titel proefschrift: Cellular and molecular immune markers of aging and frailty

Integrale aanpak nodig voor de toekomst van de veehouderij

Voor de toekomst van de veehouderij is een integrale aanpak nodig die rekening houdt met volksgezondheid én milieu samen. Als we in Nederland over gaan naar kringlooplandbouw zonder ook het aantal dieren te verminderen worden beleidsdoelen voor milieu, klimaat en fijnstof niet gehaald. Daarnaast kan kringlooplandbouw ook ongewenste effecten hebben voor mens en milieu. Dat concludeert promovendus Pim Post in zijn onderzoek naar het effect van veehouderij op volksgezondheid en milieu nu én in de toekomst bij kringlooplandbouw. 

Op tijd meedenken vanuit meerdere invalshoeken

De veehouderij staat flink onder druk door het stikstofdossier, de klimaatdoelstellingen en zorgen over de gezondheid van mensen die in de buurt van veehouderijen wonen. “Deze problemen worden niet altijd in samenhang bekeken terwijl het aanpakken van het ene probleem het oplossen van het andere kan beïnvloeden” stelt Post. Om daar vroegtijdig rekening mee te houden heeft hij in zijn onderzoek de effecten van de veehouderij op zowel volksgezondheid als milieu bij elkaar gebracht. 

Volksgezondheid- en milieueffecten op dit moment

Voor het eerst zijn zeventien huidige effecten op de volksgezondheid en milieu van de Nederlandse veehouderij in samenhang bekeken. De gezondheid van mensen die in de buurt van veehouderijen wonen is nader bestudeerd en vult daarmee eerder onderzoek aan met nieuwe gegevens, modellen en analysemethoden. Daaruit blijkt dat mensen die dicht bij geitenbedrijven wonen een verhoogde kans op longontsteking hebben. Ook blijkt dat artsen minder medicijnen tegen astma en COPD (chronic obstructive pulmonary disease) voorschrijven aan mensen die in de buurt van veehouderijen wonen. De effecten verschillen tussen rundvee-, varkens-, pluimvee-, schapen- en geitenhouderijen.

Een eerste verkenning van de toekomst

Post heeft het effect van de overgang naar kringlooplandbouw verkend door 26 experts te consulteren. Dan blijkt dat de overgang naar kringlooplandbouw onvoldoende is om de beleidsdoelen te halen, tenminste als het aantal dieren gelijk blijft.  En de experts verwachten dat kringlooplandbouw ook ongewenste effecten kan hebben. Bijvoorbeeld als mest wordt hergebruikt, kunnen stoffen uit mest en ziekteverwekkers zich opstapelen in het milieu, in dieren, vlees, zuivel en eieren. 

Gezamenlijke inzet

Integraal onderzoek blijft belangrijk. Een  voorbeeld is het Nationale Wetenschapsagenda (NWA) programma 'Transitie naar een duurzaam voedselsysteem' dat eerder dit jaar van start ging. In dit programma wordt onderzocht hoe 9 miljard mensen in 2050 duurzaam kunnen worden gevoed. Hiervoor zijn dertig wetenschappers, waaronder van het RIVM en de Universiteit Utrecht (UU), uit zeer uiteenlopende vakgebieden samengebracht om, in lijn met de aanbeveling van Post, naar oplossingen te kijken.

Over Pim Post

Pim Post heeft zijn promotieonderzoek bij de Universiteit Utrecht uitgevoerd vanuit het Strategisch Programma van het RIVM  en hij verdedigde op 19 oktober 2021 zijn proefschrift in het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht. Hoewel hij de afgelopen jaren voornamelijk vanuit RIVM werkte was hij regelmatig te vinden op zijn werkplek bij het Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS) van de Universiteit Utrecht, en bij de Dierlijke Productiesystemen groep van Wageningen Universiteit.

Titel proefschrift: Characterizing effects of livestock farming on human health and the environment

Nieuwe methoden nodig om overzicht te houden over data en inzicht te krijgen in infectieziekten

De toenemende hoeveelheid en complexiteit van gegevens in de afgelopen decennia hebben geleid tot nieuwe soorten vragen, ook op het gebied van epidemiologie van infectieziekten. Loes Soetens stelt in haar proefschrift methoden voor om gegevens die beschikbaar zijn op meerdere resolutieniveaus te analyseren en om verschillende gegevenstypes te combineren in de surveillance van infectieziekten. Hierbij gebruikmakend van technieken die centraal staan in data science. Soetens deed  haar promotieonderzoek  bij de Universiteit Leiden en zij verdedigde daar op 15 december 2021 haar proefschrift ‘Patterns and Scales in Infectious Disease Surveillance Data’.

Exploratieve data analyse (EDA)

Dankzij automatische en digitale surveillance programma’s is het makkelijker om grote hoeveelheden data over geïnfecteerde personen te verzamelen. En het is mogelijk al deze data op individueel patiënt niveau te verbinden. Dit leidt tot een nieuw soort vragen: Hoe kunnen we uitbraken detecteren en onderzoeken wanneer we niet alleen informatie hebben over de tijd en plaats van patiënten, maar ook informatie over de genetisch structuur van de pathogenen? Hoe moeten we al deze data typen combineren? En op wat voor schaal moeten we kijken naar patronen in surveillance data? Dit zijn typische onderwerpen in exploratieve data analyse (EDA). EDA heeft weinig aandacht gekregen in onderzoek van de traditionele infectieziekten epidemiologie, maar heeft een centrale plaats in data science.

Nieuwe methoden voor EDA in infectieziekten epidemiologie

Data science heeft als doel de hoeveelheid informatie uit data te maximaliseren door de data intensief te bestuderen, totdat de inhoud, structuur, patronen en valkuilen volledig begrepen zijn. In haar proefschrift onderzocht Loes Soetens nieuwe methoden om data te analyseren op meerdere resolutieniveaus en methoden voor het combineren van verschillende data typen in infectieziekten epidemiologie.

Aanbevelingen

Soetens kwam in haar proefschrift met de volgende aanbevelingen:

• Data verzameling van het pathogeen data type uitbreiden en integreren binnen het surveillanceproces.  
• Epidemiologie training uitbreiden met cursussen voor data management en datavisualisatie/creëren van data producten.
• Public health-afdelingen organiseren in nauw samenwerkende expert teams op het gebied van data management, data science, epidemiologie en datavisualisatie.  

Titel proefschrift: Patterns and Scales in Infectious Disease Surveillance Data.

Kwetsbaarheid bij oudere mensen kan zich uiten op verschillende vlakken

Lichamelijke en cognitieve kwetsbaarheid komen vaker voor op oudere leeftijd, terwijl psychische kwetsbaarheid onder volwassenen op alle leeftijden even vaak voorkomt. Dat blijkt uit het proefschrift van Liset Rietman. Op donderdag 16 december promoveerdezij  aan de Universiteit Utrecht.

In haar proefschrift onderzocht Rietman verschillen in kenmerken (zoals gewicht en bloeddruk) en biomerkers (zoals stoffen in het bloed en genvarianten) voor vier domeinen van kwetsbaarheid bij oudere mensen (fysiek, cognitief, psychisch en sociaal). Hierbij keek ze vooral naar verschillen tussen kwetsbare en niet-kwetsbare mensen. Kwetsbare mensen hebben een verhoogd risico op gezondheidsproblemen door stressoren, zoals een infectie.

Belang gezonde leefstijl voor gezonde veroudering

Rietman vond dat deze vier domeinen van kwetsbaarheid bestaan uit verschillende groepen kwetsbare mensen, die wel veel overeenkomsten vertonen. Kwetsbare mensen geven aan dat zij een minder goede gezondheid hebben. Ook hebben kwetsbare mensen vaker twee of meer chronische ziekten en een hoog lichaamsgewicht ten opzichte van hun lengte (BMIBody Mass Index). Verder vond Rietman dat mensen die fysiek actief zijn een lager risico hebben om kwetsbaar te zijn. Dit onderzoek onderstreept het belang van een gezonde leefstijl voor gezonde veroudering.

Nog geen biomerker voor vroeg opsporen kwetsbaarheid

Bruikbare biomerkers om de groep mensen die kwetsbaar wordt vroeg op te sporen, vond Rietman niet. De resultaten suggereren wel dat ontstekingsprocessen in het lichaam mogelijk een rol spelen bij de ontwikkeling van fysieke en cognitieve kwetsbaarheid. Om dit daadwerkelijk aan te tonen, is meer onderzoek nodig. Rietman adviseert verder om ook bij jongere leeftijdsgroepen (onder de 65 jaar) al onderzoek te doen naar (het ontstaan van) kwetsbaarheid.

Doetinchem Cohort Studie

Voor dit onderzoek zijn gegevens gebruikt van de Doetinchem Cohort Studie en van een Europees onderzoek, de European study to establish biomarkers of human Ageing (MARK-AGE).

Titel proefschrift: Biomarkers of Frailty - Explorative research with a multi-domain approach

Het proefschrift is onder embargo tot 16 juni 2022.