Succesvolle darmkankerscreening verder verbeterd

Maart is darmkankermaand in Nederland. Ieder jaar krijgen ongeveer 12.000 mensen darmkanker en overlijden bijna 5.000 personen aan deze vorm van kanker. Met het bevolkingsonderzoek darmkanker kunnen op termijn jaarlijks 2.200 sterfgevallen aan darmkanker voorkomen worden. Daarom is blijvend aandacht nodig voor darmkanker en de darmkankerscreening. Bijvoorbeeld om groepen te bereiken die nu minder vaak meedoen met het bevolkingsonderzoek darmkanker.

“De darmkankermaand geeft extra aandacht aan darmkanker en het bevolkingsonderzoek darmkanker. Mensen worden zich dan beter bewust van de impact van de ziekte en het bestaan van dit bevolkingsonderzoek,” zegt Monique van Wieren, waarnemend programmacoördinator bevolkingsonderzoek darmkanker bij het RIVM. Zij neemt deze taak tijdelijk over van programmacoördinator Iris Seriese, die met zwangerschapsverlof is.

Bijna 9 van de 10 mensen die darmkanker krijgen is 55 jaar of ouder. Het bevolkingsonderzoek kan (dikke)darmkanker voorkomen of vroeg ontdekken. Als darmkanker vroeg wordt ontdekt, is de behandeling minder zwaar en de kans op genezing groter. Met een deelnamegraad van 72% is het Nederlandse bevolkingsonderzoek darmkanker een internationaal voorbeeld.

Het bevolkingsonderzoek darmkanker richt zich op mensen tussen 55 en 75 jaar. Dat zijn 4,4 miljoen mensen. Zij krijgen elke twee jaar een uitnodiging voor deelname aan de screening. Deze uitnodiging bevat informatiemateriaal en een ontlastingstest. Met de test wordt onderzocht of er bloed in de ontlasting zit. Bloed in de ontlasting kan te maken hebben met poliepen en darmkanker. 

Weinig impact COVID-19 op bevolkingsonderzoek

De uitbraak van COVID-19 heeft gelukkig beperkte impact op het bevolkingsonderzoek gehad. “Er zijn vorig jaar iets minder mensen uitgenodigd dan gepland,” zegt Van Wieren, “maar dat hopen we in het eerste kwartaal van dit jaar goed te maken. Verder was het deelnamepercentage wat lager. Daarnaast is uit een eerste onderzoek gebleken dat een wat langere periode tussen twee rondes voor het bevolkingsonderzoek weinig impact lijkt te hebben op de uitkomsten van het bevolkingsonderzoek.”

Een cliënttevredenheidsonderzoek uit 2021 liet zien dat Nederlanders in de doelgroep heel tevreden zijn over de darmkankerscreening. De test die ze thuisgestuurd krijgen en de heldere voorlichting werden vooral genoemd als positieve punten. Elle Langens, senior-programmamedewerker communicatie en deskundigheidsbevordering: “We zijn heel blij met deze uitkomsten. Maar we weten ook dat we nog niet iedereen bereiken met het bevolkingsonderzoek darmkanker.”

Groepen die minder vaak deelnemen

Zo nemen minder mannen dan vrouwen deel. Uit een onderzoek in het Verenigd Koninkrijk blijkt dat uitstelgedrag en een oncomfortabel gevoel van kwetsbaarheid belangrijke redenen bij mannen zijn om niet mee te doen met de darmkankerscreening. De onderzoekers bevelen onder meer aan om in de benadering rekening te houden met dat uitstelgedrag van veel mannen.

Verder ligt de deelname aan het bevolkingsonderzoek lager in de grote steden, waar meer mensen met een migratieachtergrond wonen. Deze groep neemt vaker niet deel aan het onderzoek. Elle Langens: “We willen graag advies: hoe krijgen we het onderzoek beter onder de aandacht bij deze doelgroepen? Dat vragen we bijvoorbeeld aan het landelijk Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM). Ook op andere manieren brengen we het bevolkingsonderzoek gerichter onder de aandacht bij mensen met een migratieachtergrond.”

Video’s in meerdere talen ontwikkelen is ook een actie waaraan gewerkt wordt. Net als de vertaling van de infographic met uitleg over het bevolkingsonderzoek. “De implementatie hiervan is natuurlijk minstens zo belangrijk. Hoe kunnen we deze materialen verspreiden onder de mensen met een migratieachtergrond? Ook dat nemen we mee.”

Verbeteracties in voorlichting én duurzaamheid

Daarnaast lopen er acties om de informatie te verbeteren én de duurzaamheid te vergroten. Dit kan heel goed samen gaan, denken Van Wieren en Langens. “We zijn net een onderzoek gestart naar het voorlichtingsmateriaal voor de drie bevolkingsonderzoeken naar kanker. Voor het bevolkingsonderzoek darmkanker gaat het om de uitnodigingsbrief, folder en de gebruiksaanwijzing van de ontlastingstest. We testen dit bij de doelgroep. Welke informatie is minimaal nodig? is daarin de vraag. In oktober verwachten we de resultaten.”

De materialen worden dan zo goed mogelijk aangepast. Minder informatie kan betekenen dat het én duidelijker wordt voor de lezer, én een dunnere folder oplevert, dus minder papier vergt. “We krijgen vaak de vraag: al dat papier, al die verpakkingen, kan dat niet anders? Daar werken we nu aan, ook via een andere pilot. Al kun je niet alles aanpassen. Voor de veiligheid en hygiëne is een bepaalde verpakking nodig.”

Evaluatie Gezondheidsraad

De Gezondheidsraad werkt dit jaar aan een grote evaluatie van het bevolkingsonderzoek darmkanker. De evaluatie bestrijkt de hele periode vanaf de landelijke invoering in 2014 tot en met 2020. Hierbij wil het ministerie van VWS graag weten van de Gezondheidsraad: ‘doen we de goede dingen?’ en ook ‘doen we de goede dingen goed?’. De Gezondheidsraad gaat onder andere na waar in de huidige aanpak van het bevolkingsonderzoek darmkanker mogelijkheden liggen voor verdere optimalisering. Monique van Wieren: “Ook wordt gekeken naar de leeftijd. Is 55 tot 75 jaar inderdaad de juiste groep? Of moet die leeftijd misschien omlaag? Dat soort vragen spelen.”

Samenwerking

Monique van Wieren en Elle Langens benadrukken het belang van een goede samenwerking. “Er zijn veel partijen betrokken bij het bevolkingsonderzoek, ieder vanuit hun eigen expertise. De hele keten is ontzettend belangrijk. De samenwerking tussen al deze organisaties is uitstekend. Samen zijn we toegewijd aan ons doel om een zo goed mogelijk bevolkingsonderzoek aan te bieden.”

Meer weten?

Bevolkingsonderzoek darmkanker