Leren van boeren en buren

Voor het project Boeren en Buren voerden veehouders en omwonenden in Venray samen metingen van luchtkwaliteit uit van november 2019 tot en met oktober 2020. Dit gebeurde onder begeleiding van het RIVM. Behalve de concrete resultaten leverde dit burgerwetenschapsproject ook veel inzichten op. Marita Voogt: “Het is erg leuk en leerzaam, maar soms ook moeilijk om het project goed te organiseren, met alle deelnemers, belangen en emoties.”

Projectleider Marita Voogt van het RIVM kijkt terug op een bijzonder burgerwetenschapsproject. “Dit project was op meer manieren uniek. Het meest bijzondere was wel dat mensen met soms tegengestelde belangen echt samen gingen meten. In citizen science-projecten doen vaak alleen omwonenden en overheid mee. Nu waren ook de bedrijven, namelijk de boeren, van de partij.”

Het RIVM begeleidde de boeren, omwonenden en de gemeente Venray bij het project. Bijvoorbeeld bij de manier van metingen doen en het duiden van de data. De metingen geven inzicht in de lokale luchtkwaliteit. “Omwonenden hebben last van geur van de veehouderijen en maken zich zorgen om hun gezondheid,” licht Voogt toe. “Boeren willen meer inzicht in hun staluitstoot en de mate waarin dit bijdraagt aan concentraties in de leefomgeving. Zij hebben belang bij het beter monitoren van de uitstoot van hun bedrijf. Op die manier kunnen ze bijsturen in hun dagelijkse bedrijfsvoering om zo hun uitstoot te kunnen verminderen. Mensen kunnen mogelijk meer begrip voor elkaar krijgen, maar de belangen blijven voor een deel natuurlijk wel uiteenlopen.”

Ook uniek is de locatie en schaal van het project. Nooit eerder is in een gebied met intensieve veehouderij op zoveel plaatsen gemeten.

De resultaten (zie kader) zijn in de zomer van 2021 besproken met de deelnemers. Het RIVM en de andere partijen leerden veel van dit project. Lees enkele belangrijke lessen hieronder.

6 belangrijke lessen uit het citizen science-project Boeren en Buren:

Onafhankelijk duiden van resultaten is belangrijk

Het meten en het duiden van de resultaten blijkt complex, vindt Jan Jenneskens, wethouder in Venray. “Een onafhankelijke, deskundige partij als het RIVM is nodig voor het duiden van de resultaten. Dat er nu echt samen is gemeten door boeren en buren en dat de resultaten open zijn gedeeld, zorgt voor vertrouwen in de resultaten.” 

Spanningen verdwijnen niet helemaal door samen te meten

Van een project als Boeren en Buren mag niet verwacht worden dat een en al begrip voor de ander ontstaat. Dit komt omdat er blijvende tegenstrijdige belangen spelen.

Minder verschillende rollen voor het RIVM

Het RIVM had meerdere rollen in het project: projectleider, onafhankelijk deskundige en onderzoeker. Soms was het lastig om die rollen te scheiden. Voor een eventueel vervolg is het aan te bevelen om de projectleidersrol door een andere partij te laten uitvoeren. Marita Voogt: “Het kost veel tijd en inspanning om zo’n project met alle betrokken deelnemers, belangen en emoties, goed te organiseren.” 

Om geur te meten zijn andere methoden nodig dan alleen een geur-meldapp

Geurhinder is de belangrijkste oorzaak voor spanningen tussen boeren en omwonenden. Helaas is geur meten met goedkope sensoren (nog) niet mogelijk. In het project werd gewerkt met een geur-app, waarin omwonenden de geurhinder konden melden. Maar het vraagt (te) veel van mensen om steeds opnieuw meldingen te doen. Voor een vervolg zijn andere methoden nodig dan alleen de geur-meldapp. Bijvoorbeeld op enkele vaste momenten rapporteren van ervaren gezondheid en welbevinden. Zoals Mia Wegh, vertegenwoordiger van de omwonenden het zei: “Meten is meer weten, maar we moeten geur niet vergeten.”

Deelnemers toonden zich bereid om een jaar lang metingen uit te voeren

Een jaar meten is best lang voor een citizen science-project. Toch hielden de deelnemers het vol. Dit was vooral bijzonder bij de vijf deelnemers die maandelijks de meetbuisjes voor stikstofdioxide en ammoniak verwisselden.

Meer focus aanbrengen in een vervolgproject

Marita Voogt: “We hebben in dit project met veel deelnemers op veel locaties veel stoffen gemeten. Fijnstof, ammoniak, stikstofdioxide en dan ook nog een geur-app ontwikkeld en uitgeprobeerd. Nooit eerder is in een gebied met intensieve veehouderij op zoveel plaatsen gemeten. Het maakt dit een uniek, veelomvattend project. Dat er zoveel over uit te leggen valt, maakt het ook lastig te overzien voor de deelnemers. Meer focus kan een vervolgproject helpen om het beter behapbaar te maken.”

Complimenten

Marita Voogt wil graag mensen oproepen om contact op te nemen over dit burgerwetenschapsproject als ze zelf ook zo’n project voor ogen hebben. “We willen onze geleerde lessen graag delen en verder toelichten.” (zie het mailadres onderaan het artikel, red.) Ook heeft ze complimenten voor de deelnemers. “Ik heb veel waardering voor de deelnemers. Alles duurde extra lang door de coronatijd, toch hielden ze vol. Het gesprek over de meetresultaten en oplossingsrichtingen kon pas in de zomer van 2021 plaatsvinden. Dat zijn geen dingen die je via het scherm in een online webinar kunt doen.”

Vervolg

Heeft het samen meten van de luchtkwaliteit en ervaren geurhinder iets veranderd in het vertrouwen tussen boeren, omwonenden en de gemeente? Zijn er andere effecten van het project te zien in de onderlinge relaties? Het RIVM doet de komende periode nader onderzoek hiernaar. Die resultaten worden eind 2022 verwacht. 

Samen met de regiogemeenten wil de gemeente Venray graag verder met een vervolgproject om nieuwe mogelijkheden te onderzoeken voor het in kaart brengen van geur (“Grenzeloos meten”).

Meer lessen uit het project Boeren en Buren.

Resultaten van het project Boeren en Buren.

Meer weten om zelf ook zo’n burgerwetenschapsproject te starten? Mail naar samenmeten@rivm.nl.