Canisters en monsternamestrategie

Wat is een canister? 
Een canister is een vacuüm cilinder die lucht kan aanzuigen en opslaan. De lucht wordt later met de GC-MS geanalyseerd. Een canister kan worden ingezet om stoffen te identificeren en de concentratie te bepalen. 

In welke situaties heeft de canister toegevoegde waarde?  
De toegevoegde waarde van (meetresultaten van) een canister verschilt per incidentscenario. 
Inzet van een canister is vaak zinvol als er een inschatting moet worden gemaakt van een blootstelling. Ook het kunnen uitsluiten van een blootstelling is waardevolle informatie. 
Inzet kan zinvol zijn bij de volgende scenario’s: 

• Gezondheidsklachten of vreemde lucht, vaak in het binnenmilieu. 
• Lekkage waarbij concentratie van moeilijk te meten stoffen moet worden vastgesteld. 
• Een andere situatie waarbij een onbekende stof geïdentificeerd moet worden. 
• Om de aanwezigheid van een drugslab aan te tonen. 

De meetresultaten van canisters bij branden zijn over het algemeen minder relevant. Concentraties zijn daarvoor vaak te laag. Uitzonderingen zijn branden waarbij veel VOC’s vrijkomen. Een PID-meter kan in dat geval vaak een indicatie geven of het zinvol is een canister te bemonsteren voor nadere analyse.

Hoe kan ik de canister gebruiken? 

De canister kan instantaan bemonsteren of met een gewogen gemiddelde van 1 uur. Deze keuze moet je afstemmen op de bron. 

Instantane monstername is zinvol als: 

• de concentratie van de te meten stof alleen maar af zal nemen (doordat de bron weg is);  
• je weet dat je de hoogste concentratie in een ruimte gevonden hebt, bijvoorbeeld met behulp van een PID-meter;  
• je met spoed een analyse nodig hebt en geen extra uur kan wachten. 

 
Een 1uur-monstername is zinvol als: 

• de concentratie van de te meten stof naar verwachting toe zal nemen, bijvoorbeeld doordat ramen en deuren dicht zijn en de bron nog aanwezig is; 
• de concentraties verhoogd kunnen worden door het gas in te sluiten; 
• de concentraties fluctueren en je niet goed de hoogste concentratie kan bepalen. Bijvoorbeeld doordat je in een meanderende pluim bemonstert of doordat de bron varieert. 

 Andere aandachtspunten bij de inzet van canisters zijn: 

1. Als ramen, deuren en ventilatiesystemen zijn afgesloten, kan een zo hoog mogelijke concentratie worden bereikt.  
2. Het kan zinvol zijn om hoog of juist laag te bemonsteren. In bepaalde (kruip)ruimten of leidingen kunnen concentraties hoger zijn. Een verdacht object kan wellicht worden afgesloten in een zak of kist waardoor hierin zich hogere concentraties kunnen opbouwen.  
3. Neem wanneer mogelijk een blanco monster op een plek waar je geen verhoging verwacht, bijvoorbeeld buiten en bovenwinds. 
4. Wanneer de concentraties ook voor een canister zeer laag zijn, kan het zinvol zijn andere monsternametechnieken in te zetten zoals een thermal desorption tube (TD-buis). Hiervoor kan de MOD ter plaatse komen. 

Hoe snel zijn meetresultaten bekend? 
Als er spoed is kan de MOD direct na ontvangst van het monster de GC-MS analyse doen. De resultaten zijn dan na ongeveer twee uur bekend. Voorwaarde is wel dat de MOD dan ter plaatse komt. Is er minder spoed, dan kan een canister ook naar het RIVM opgestuurd worden. In overleg met de aanvrager wordt dan bepaald of de analyse direct of de volgende werkdag moet worden uitgevoerd. 

Welke stoffen kunnen gedetecteerd worden met de GC-MS? 
De GC-MS kan duizenden organische stoffen onderscheiden waarvan een deel zeer nauwkeurig, met een zeer lage detectiegrens. De meetresultaten zijn zeer betrouwbaar en hebben in tegenstelling tot elektrochemische cellen geen last van bijvoorbeeld kruisgevoeligheid, hoge detectiegrenzen of afgenomen betrouwbaarheid door leeftijd van de sensor. Een GC-MS moet bediend worden door gekwalificeerde en ervaren laboranten. Dat is zeker belangrijk bij zeer lage concentraties of bij mengsels van stoffen. De MOD beschikt over een 24/7 piket met gekwalificeerde laboranten die een canister kunnen analyseren. 

De GC-MS kan anorganische verbindingen (zoals bijv. HCl en HF, metaalverbindingen) niet aantonen. Hier zijn andere technieken voor nodig. Grote moleculen zoals benzo[a]pyreen kunnen aan de binnenzijde van de canister blijven plakken en zullen tijdens de analyse niet uit de canister komen en dus niet aangetoond worden.  
 
Op welk moment zet je een canister in? 
Bij voorkeur bemonster je zo snel mogelijk en in zo hoog mogelijke concentraties. In de praktijk komt het regelmatig voor dat canisters pas ingezet worden nadat de klachten lang (soms dagen) aanwezig zijn. Soms wordt er eerst geventileerd waarna vervolgens pas bemonsterd kan worden. Als AGS heb je niet altijd invloed op de situatie en soms wegen andere belangen zwaarder dan de identificatie van een bepaalde stof. 

Wat kan je doen om te zorgen dat een stof toch geïdentificeerd kan worden?
Het is voor het nemen van monsters beter als de concentraties van de stoffen die je wilt meten zo hoog mogelijk is. In een gebouw kan dit door ramen en deuren te sluiten en de ventilatie uit te schakelen. Ook kan je met een PID-meter of op basis van geur waarnemen waar de concentraties het hoogst zijn. Bij uitdampende stoffen in de bodem kan je concentraties lokaal verhogen door de grond af te dekken. Bij voorkeur met een zeil. Vervolgens kan onder het zeil bemonsterd worden.