Welke gezondheidsproblemen kunnen gaan spelen door klimaatverandering? Welke kennis hebben we nodig voor oplossingen daarvoor? Het RIVM denkt mee met nationale, regionale en lokale overheden en draagt via onderzoek bij aan een brede kennisbasis.
‘Ik wil kennis zó beschikbaar maken dat mensen het kunnen hebben over wat echt belangrijk voor ze is.’
Hitte
Hitte is een van de gezondheidsproblemen in Nederland als gevolg van klimaatverandering. Werner Hagens van het RIVM is als coördinator van het Nationaal Hitteplan ook betrokken bij hitte-onderzoek. Hij zit onder meer in het Global Heat Health Information Network, dat kennis en handelingsperspectieven uitwisselt.
Ook onderzocht het RIVM samen met internationale partners de gezondheidsgevolgen van hitte. Zo weten we dat van de sterfgevallen door hitte in Nederland al 31% kan worden toegeschreven aan klimaatverandering. Dat komt neer op bijna 250 sterfgevallen per jaar.
“Klimaatverandering is niet iets van de toekomst, het is iets van nu. We zien nu al de impact op gezondheid van klimaatverandering: van hitte, van allergieën. We weten nog niet genoeg om te zien hoe groot dat effect precies is. Maar de richting zien we wel.” Dat zegt Joost van der Ree, Programmamanager Klimaat bij het RIVM.
“Klimaatbeleid helpt op drie manieren om die gezondheidseffecten te reduceren. Op lange termijn wordt de verslechtering van het klimaat minder groot door klimaatmitigatie. Daardoor zullen toekomstige gezondheidseffecten kleiner worden. Door klimaatadaptatie kunnen die effecten nog verder voorkomen of gereduceerd worden. Daarnaast heeft klimaatbeleid ook breder impact op de gezondheid. Op korte termijn levert vermindering van fossiele brandstoffen gezondheidswinst op. En klimaatadaptatie kan bijdragen aan een groenere, gezondere leefomgeving.”
Dit blijkt uit een RIVM-onderzoek in opdracht van het ministerie EZK waarin Van der Ree en collega-onderzoekers gezondheidseffecten in Nederland met en zonder klimaatbeleid in kaart brachten.
Woonkwaliteit verbeteren
In periodes van extreme hitte heeft de hele samenleving daar last van. Daar kun je je op organiseren, vindt Van der Ree. Zo kunnen we de energietransitie meteen gebruiken om de kwaliteit van de woning te verbeteren. “Als je toch bezig bent om woningen te verduurzamen, zorg dan ook meteen voor koele huizen in de zomer. En geef informatie aan de burgers. Hoe stel ik die ventilatie in en hoe onderhoud ik de installatie? Hoe houd ik het binnenklimaat gezond? Verbeter de hele woonkwaliteit, zodat mensen er echt iets beters voor terug krijgen.”
Kennis gezondheidseffecten en maatregelen bij elkaar
Het RIVM draagt bij aan diverse rapportages en onderzoeksprogramma’s van de verschillende ministeries. Elk ministerie heeft daarin natuurlijk een eigen werkgebied. “Wij willen graag de kennis over gezondheidseffecten en maatregelen bij elkaar brengen,” zegt Van der Ree. “Zodat beleidsmakers besluiten kunnen nemen op basis van die geïntegreerde kennis.” Voor de burgers is er de Atlas Leefomgeving. “Daar zijn veel tips te vinden om je huis duurzamer te maken en om je woonomgeving te vergroenen.”
Wieken van de windturbine
Lastig daarbij is nog om de onderlinge samenhang en interactie van de onderwerpen af te wegen. Van der Ree: “Als je moet kiezen tussen zonnepanelen en windturbines in de energietransitie, zeg je in eerste instantie misschien: doe maar zonnepanelen, want windturbines maken geluid en zijn groot. Maar als je kijkt naar het bredere energiesysteem dat we samen creëren, dan ligt de keuze misschien weer anders. Alle voor- en nadelen wil je meewegen.”
In de praktijk zie je ook dat soms één nadeel uitvergroot wordt. Als voorbeeld noemt Van der Ree de discussie over het wel of niet circulair zijn van de windturbine zelf, waarbij de wieken als afvalprobleem worden gezien. “Dit speelt bij veel onderwerpen. Soms kun je zeggen: we ruilen een groot milieuprobleem in voor een klein milieuprobleem. Via innovatie kun je dat kleinere probleem dan oplossen. Dat zie je nu ook bij de wieken, waar het bedrijfsleven hard werkt aan circulaire alternatieven.”
Kennis waar mensen echt iets aan hebben
“Wat mij echt drijft is om mensen te enthousiasmeren om aan deze grote maatschappelijke opgave van klimaat te werken,” zegt Joost van der Ree. “Welke maatregelen kunnen we het beste treffen om dat probleem op te lossen of te verkleinen? Onze kennis is bedoeld om te helpen om goede keuzes te maken. Voor ministeries, lokale beleidsmakers, het individu.
Ik wil kennis zó beschikbaar maken dat mensen het kunnen hebben over wat echt belangrijk voor ze is.”
‘We brengen kennis over gezondheidseffecten en maatregelen bij elkaar, zodat beleidsmakers besluiten kunnen nemen op basis van die geïntegreerde kennis.’
Michiel Hoorweg is coördinerend beleidsmedewerker bij het ministerie VWS, directie Publieke Gezondheid. Bij VWS zijn plannen voor een onderzoeksprogramma Klimaat en Gezondheid. “We hebben de komende jaren veel te doen bij de klimaatverandering die komt. We willen de gezondheidsrisico’s in kaart brengen. Denk aan hitte, infectieziekten, allergie, huidkanker.”
Rond dat onderzoeksprogramma heeft VWS aan ZonMw en het RIVM gevraagd om voorbereidingen te treffen. “Zoals: welke verbanden binnen het RIVM zijn nodig om de kennis bij elkaar te brengen? Kennis die nu soms nog verspreid zit in het RIVM, moet goed bij elkaar komen. Ook moeten we nieuwe kennis opdoen. Wat weten we, wat niet? Wat heeft prioriteit?”
Groen in de leefomgeving
In het klimaatbeleid wordt veel ingezet op meer groen in de leefomgeving. Waarom precies? Michiel Hoorweg: “Nog los van de voordelen voor het klimaat is groen goed voor de gezondheid, ook de mentale gezondheid. Ons beeld is dat de voordelen van groen opwegen tegen de risico’s. Het dient als opvang van water. Groen zorgt ook voor verkoeling en remt daardoor hitte-eilanden af.”
Tegelijk moeten we nadenken over de risico’s. “Je wilt geen toename van tekenbeten, hoe bereik je dat? Eenzelfde dilemma speelt rond allergie. Het is niet de bedoeling dat mensen meer last van hooikoorts krijgen. Kunnen we dat beperken door bijvoorbeeld bepaalde bomen te kiezen?”
Voorbereiding
“Een andere opdracht waar we aan werken is een monitor om de klimaatverandering te volgen. Het PBL en het RIVM verzamelen veel relevante gegevens daarvoor. Bieden die gegevens voldoende informatie om gezondheidsgevolgen toe te schrijven aan klimaatverandering?”
Michiel Hoorweg benadrukt dat keuzes voor het onderzoek nog niet gemaakt zijn. “Het gaat puur om de voorbereiding. Dit is de richting waar we aan denken. We zijn aan het verkennen hoe we zo goed mogelijk maatregelen kunnen nemen om negatieve gezondheidsgevolgen van klimaatverandering te verminderen.”
