In Nederland krijgen we de komende tijd te maken met nieuwe windturbines op allerlei plaatsen. In deze vorm van schone energie ziet de rijksoverheid een belangrijke oplossing op weg naar duurzame energie. Windturbines kennen ook nadelen. Zo is er een duidelijke relatie tussen het geluidsniveau van windturbines en hinder. Geluidsonderzoeker RIVM Elise van Kempen schetst de stand van zaken in het onderzoek. GGD-medewerker Oscar Breugelmans gaat in op de maatschappelijke discussie.

'Geluid is een stressor'

'Inwoners vinden gezondheid steeds belangrijker'

“We onderzoeken het hele geluidsspectrum van de windturbines, dat varieert van gewoon geluid tot laagfrequent geluid en infrasoon geluid. Dit laatste geluid is meestal niet hoorbaar.” Dat zegt Elise van Kempen, onderzoeker Geluid bij het RIVM.

Uit overzicht van wetenschappelijke onderzoeken blijkt dat het verband tussen geluidsniveau van windturbines en hinder is aangetoond. Wat betekent dat concreet? “Hinder beschouwen we op zichzelf ook als een schadelijk gezondheidseffect,” zegt Van Kempen. “Dat is in lijn met de definitie van gezondheid van de Wereldgezondheidsorganisatie. Maar hinder hangt ook weer samen met andere gezondheidseffecten. Bij windturbines is het geluidsniveau – het aantal decibellen - lager dan van auto’s of vliegtuigen. Maar uit onderzoek weten we dat geluid van windturbines al bij veel lagere geluidsniveaus tot hinder leidt. De geluidsnorm voor windturbines is daarom lager dan van andere geluidsbronnen."

Onvoldoende bewijs andere gezondheidseffecten

Er is niet voldoende bewijs gevonden voor een relatie tussen het geluid van windturbines en slaapverstoring. Voor andere gezondheidseffecten zoals hart- en vaatziekten, stofwisselingsstoornissen, mentale gezondheid en cognitieve effecten is ook niet voldoende bewijs gevonden in de onderzoeken. Elise van Kempen: “Dat kan betekenen dat er geen relatie is of dat er nog onvoldoende onderzoek gedaan is. Of soms is het onderzoek van lage kwaliteit of zijn er tegenstrijdige resultaten. Dus daar kunnen we nog weinig over zeggen.”

Elise van Kempen weet wel wat geluid in het algemeen teweeg kan brengen. “Geluid is een stressor. Je lichaam wordt door je autonome zenuwstelsel in een verhoogde staat van paraatheid gebracht, wat tot allerlei fysieke reacties leidt.  Een negatieve waardering van geluid kan ook tot stress leiden, met acute lichamelijke en psychologische effecten, zoals hoge bloeddruk.” De stress kan onder meer afnemen als mensen mogelijkheden zien om zelf het geluid te verminderen, al is het maar door een raam te sluiten.

Energietransitie naar duurzame energiebronnen

Nederland is op zoek naar manieren om duurzame energie op te wekken. De traditionele energiebronnen steenkool, aardolie en aardgas worden vervangen door duurzame energiebronnen, zoals windenergie. Dit wordt de energietransitie genoemd, een belangrijk onderdeel van het klimaatakkoord.

Naast de noodzaak en voordelen van de energietransitie, spelen ook gezondheidsdilemma’s bij dit thema. Geluid van windturbines is daar één van. Het RIVM draagt met kennis bij aan het verminderen of oplossen van deze dilemma’s.

De vragen over gezondheidseffecten van windturbines stromen binnen, ziet Van Kempen. Bij het RIVM, maar ook bij GGD’en. Elise van Kempen: “Provincie en gemeente kunnen voor dit soort vragen over milieu en gezondheid het best bij de GGD terecht. De GGD kent de lokale situatie beter. Als RIVM ondersteunen we de GGD’en met kennis en advies.”

GGD in discussie over windturbines

Ook de GGD Amsterdam werkt samen met het RIVM. Oscar Breugelmans, voormalig RIVM-onderzoeker en nu senior adviseur Leefomgeving bij de GGD Amsterdam, kreeg in maart 2021 te maken met een brief van (para)medici, waarin ze hun zorgen uitten over de mogelijke gezondheidsgevolgen van windturbines.

De GGD staat pal voor de gezondheid van inwoners, benadrukt Breugelmans. “Wij zijn een gezondheidsclub. Als GGD geven we onafhankelijk advies. In de praktijk betekent dat vaak schipperen tussen belangen van inwoners en actiegroepen en de gemeente. De geluidsnorm voor windturbines is in Nederland op 47 dB Lden  vastgesteld (zie kader, red.). Net als voor andere geluidsbronnen bepleiten we om de advieswaarden van de Wereldgezondheidsorganisatie te hanteren. Voor windturbines is deze advieswaarde 45 dB Lden.  Maar de beslissing daarover ligt bij beleidsmakers.”

Volgens Breugelmans heeft de Regionale Energiestrategie (RES) voor verwarring gezorgd. Het proces hierin is dat de gemeente eerst aan de slag gaat met zogenoemde zoekgebieden. “De gemeente constateert dan: ‘hier hebben we in principe de ruimte voor windturbines’. Pas later in het proces betrekt de gemeente omwonenden. Hier is vaak kritiek op: burgers willen al participeren in die fase van de zoekgebieden.”

Breugelmans kijkt verder dan de feiten. “Gezondheid wordt steeds belangrijker gevonden door inwoners. Bij de GGD werk je in het brandpunt van de aandacht. Het is niet voldoende dat je weet wat de norm is. Goed omgaan met stress en weerstand is minstens zo belangrijk. Wat ik hier vooral van leer is hoe je als GGD kunt bewegen in dat krachtenveld.”

Expertisepunt Windenergie

Het RIVM is zowel actief betrokken bij het wetenschappelijk onderzoek op het gebied van windenergie, zoals dus geluid, als bij de maatschappelijke discussies hierover. Het Expertisepunt Windenergie speelt als onafhankelijke vraagbaak op beide fronten een rol. Samen met de GGD’en vormt het RIVM het Expertisepunt. GGD’en kunnen de verzamelde kennis gebruiken om hun gemeenten te informeren en adviseren over windturbines en gezondheid.

Elise van Kempen: “Via het Expertisepunt Windenergie houden we de kennisbasis bij. Als er ergens nieuw onderzoek is gedaan, kijken we: wat voegt het toe? We kunnen dan bijvoorbeeld met de GGD gezamenlijk antwoorden bieden op vragen van provincie of gemeente.”

Zorgen serieus nemen

“Uit ons onderzoek komt ook de conclusie: betrek mensen bij de besluitvorming rond de windturbines,” zegt Van Kempen. “Neem mensen mee, maak ze bijvoorbeeld mede-eigenaar van een windturbine. Dan ervaren ze meer voordelen en minder hinder.
Veel weten we nog niet. Sommige buitenlandse studies kunnen we wel voor de Nederlandse situatie gebruiken, maar veel ook niet. Als RIVM werken we aan een stevige kennisbasis, waarop overheden keuzes kunnen baseren. Het belangrijkste is: neem de zorgen van mensen over windturbines serieus! Als lokale overheid heb je daar een belangrijke rol in.”

Meer weten?

Ga naar de RIVM-website Klimaat en Gezondheid

Totstandkoming geluidsnormen windturbines

Elise van Kempen benadrukt dat het RIVM geen normen voor geluid vaststelt. “De huidige geluidsnormen voor windturbines zijn gebaseerd op onderzoek van TNO. Ze zijn door de rijksoverheid vastgesteld en bekrachtigd. De norm voor windturbines is 47 dB Lden . Dat staat voor decibel Level day-evening-night en is een maat om de geluidsbelasting door omgevingslawaai over een hele dag uit te drukken.

In een aantal onderzoeken in onze review is ook rekening gehouden met de afstand tot een windturbine. En daaruit bleek dat naarmate mensen dichter bij een windturbine woonden ze ook een grotere kans hadden op hinder.

Een harde minimale afstand vanaf waar geen effecten optreden is op grond van beschikbare studies op dit moment niet vast te stellen. Het is namelijk best lastig te bepalen wat het geluidsniveau is op welke afstand van een windturbine. Dit hangt af van factoren zoals bodemtype, en geografische en meteorologische omstandigheden. Voor verschillende typen bodem en landschap krijg je steeds een ander geluidsniveau bij dezelfde afstand van een windturbine. Dat komt onder andere doordat geluid over water anders is dan over bodem. En het verschilt ook per bodemtype.”